تب خرگوش وارد ایران می‌شود!
ماجرای ورود انواع و اقسام بیماری‌های آشنا و ناآشنا از مرزهای شرقی کشور ما تمامی ندارد. در کنار خبرهای روزانه درباره ی عبور و مرور قاچاقچی و شرور و... از همسایه‌های شرقی، هر چند وقت یک بار ورود یک بیماری جدید یا قدیمی، ولی کنترل شده تن مسئولان بهداشتی مملکت را می‌لرزاند و تمام زحمات چند ساله برای کنترل بیماری را نقش بر آب میکند.
کمبود امکانات بهداشتی و فرهنگی در شهرها و روستاهای شرقی کشور هم، صد البته مزید بر علت است تا این بیماری ها به سرعت گسترش پیدا کنند. جدیدترین این بیماری ها، مشاهده مواردی از بیماری «تولارمی» در روستاهای اطراف خاش و سراوان است که در همان یکی دو روز اول، 8 نفر را به کام مرگ کشانده است. بیماری ای که سال ها بود موارد آن در کشور ما دیده نشده بود.
چهارشنبه ی گذشته، 29 فروردین 86، انتشار نامه نماینده ی خاش در مجلس شورای اسلامی به وزیر بهداشت، خبر از یک دردسر جدید در مرزهای شرقی کشور داد که اینگونه بود : «بر اساس اخباری در حوزه انتخابیه اینجانب از شهرستان خاش، بیماری خطرناکی با علائم گلودرد، تب و گاهی کاهش سطح هوشیاری شیوع یافته که متاسفانه در فاصله زمانی کوتاه دیروز تا امروز، هفت نفر از هموطنان در منطقه دشت‌جار جانشان را از دست داده‌اند.»
حمیدرضا پشنگ که به دلیل گفته‌های برخی از کارشناسان، نگران بروز آنفلوآنزای مرغی در منطقه شده بود، در ادامه ی نامه از وزیر بهداشت درخواست کرد که تیم پزشکی مجربی از وزارتخانه عازم محل شود. درخواستی که بلافاصله اجابت شد و تیم های پزشکی وزارتخانه، چادرهای قرنطینه را در منطقه بر پا کردند.
در این بین، همزمان با مرگ یکی دیگر از بیماران که باعث شد آمار تلفات به 8 نفر برسد، دانشگاه علوم پزشکی زاهدان با انتشار اطلاعیه‌ای، شایعات مربوط به احتمال ابتلای بیماران به آنفلوآنزای مرغی را رد کرد که به این شرح بود: «در حال حاضر عامل این بیماری، شناسایی و اقدام درمانی و پیش‌گیرانه ی لازم جهت بیماران و سایر ساکنان محل و نیز تمام کسانی که در معرض آلودگی احتمالی بوده اند، آغاز شده است.
بنا به نظر متخصصان عفونی، عامل این بیماری نوع خاصی از میکروب است که از طریق گزش جوندگان و کک‌های موجود در بدن آنها، به انسان منتقل می‌شود (گفتنی است بارندگی های متعدد اخیر باعث افزایش تعداد جوندگان در این مناطق شده است). خوشبختانه احتمال انتقال این بیماری از طریق فرد به فرد ضعیف بوده و شواهدی مبنی بر ویروسی بودن عامل بیماری و ابتلا بیماران به آنفلوآنزای پرندگان موجود نیست.»
با این وجود به نظر نمی‌رسید که عامل بیماری واقعا شناسایی شده باشد. چنانکه حمیدرضا پشنگ، مدتی بعد از صدور این اطلاعیه گفت: «در ابتدای امر، بیماری تشخیص داده نشد و احتمال آنفلوآنزای مرغی می‌رفت که بعد از یک‌سری آزمایش، عنوان شد که بیماری شایع، طاعون است، ولی امروز خبر از یک نوع سیاه زخم گلویی می‌دهند، ولی با این وجود هنوز صد درصد مطمئن نیستند.»
اما گفتگوی دکتر موید علویان، معاون سلامت وزارت بهداشت با خبرگزاری‌ها در آخرین روز فروردین ماه، قضیه را تا حدود زیادی روشن کرد که می گفت: «هنوز نتایج آزمایش PCR این بیماری به دست نیامده است، اما بررسی‌های اولیه نشان می‌دهد عامل این بیماری «کوکوباسیل گرم منفی» بوده است که عامل بیماری تولارمی است.
مشکل بیماری تولارمی یا بیماری های دیگری مثل تب مالت در کشور انتقال دام هاست و در این مورد به نظر می‌رسد، جا به جایی و انتقال دام در مرزهای شرقی کشور عامل انتقال این بیماری بوده است.»
حسین علی شهریاری، نماینده زاهدان در مجلس شورای اسلامی و عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس هم در گفتگویی ضمن اشاره به مرگ 8 نفر و بستری شدن 32 نفر در اثر این بیماری، به نکات مشابهی اشاره کرد وگفت: «این بیماری در ابتدا مشکوک به بیماری خطرناک طاعون ریوی بود که با بررسی های اولیه توسط کارشناسان بهداشت و درمان وزارت بهداشت مشخص شد، با توجه به علائم بالینی آن به احتمال زیاد بیماری تولارمی است که این بیماری یکی از بیماری‌های مشترک حیوان و انسان محسوب می‌شود.»
جوندگان؛ متهم ردیف اول
تولارمی(tularemia) نوعی بیماری عفونی نادر است که بیشتر جوندگان وحشی و به ویژه خرگوش را مبتلا میکند و به همین دلیل، تب خرگوش هم نامیده می‌شود.
البته این بیماری مخصوص خرگوش نیست و در جوندگانی مثل سنجاب و حیواناتی مانند روباه و گوسفند هم دیده شده است. تولارمی بیشتر در آمریکا، اروپای شرقی، کشورهای اسکاندیناوی، چین و ژاپن دیده می‌شود، ولی از آنجا که اولین بار در جوندگان شهر تولار(Tulare) ایالت کالیفرنیای آمریکا دیده شده است، لذا به همین اسم نامیده شده است.
عامل این بیماری همانطور که اشاره شد، نوعی کوکوباسیل است. کوکوباسیل‌ها گروهی از باکتری ها هستند که در زیر میکروسکوپ به شکل میله‌های کوتاه دیده می‌شوند. کوکوباسیل عامل تولارمی که «فرانسیسلا تولارنسیس» نام دارد، به طور طبیعی انسان را درگیر نمی‌کند، ولی تماس مستقیم با حیوان آلوده یا مصرف گوشت آلوده و نیز گزش کک، کنه یا مگس آلوده، می‌تواند موجب انتقال بیماری به انسان شود، چنانکه در مورد اخیر در کشورمان، بنا به گفته معاون سلامت وزارت بهداشت: «عامل بروز این بیماری احتمالا از طریق خانواده‌ای بوده که به کوه رفته و با احشام آلوده و احیانا با جوندگان و کک تماس داشته‌اند و این بیماری از دام به آنها منتقل شده است، بنابراین بهترین راه کنترل انتقال این بیماری، ممانعت از ورود غیرقانونی دام از کشورهای همسایه است.»
بیماری مسری نیست
اگرچه احتمال سرایت بیماری از طریق تماس با ادرار یا ترشحات حیوان آلوده و حتی استنشاق این باکتری از راه هوا هم وجود دارد، ولی سرایت از انسان به انسان نادر است.
یک احتمال دیگر هم وقوع بیوتروریسم (اقدامات تروریستی با انتشار میکروب‌های خطرناک) است که دکتر علویان، معاون سلامت وزارت بهداشت به کلی این احتمال را رد کرده و گفته است: «خانواده‌هایی که دچار این بیماری شده‌اند، در روستایی در یک منطقه کوهستانی و زیر چادر زندگی می‌کردند و انتقال دام های آنها عامل ابتلای آنها به بیماری تولارمی بوده است.
بنابراین این مسئله هیچ ارتباطی با بیوتروریسم ندارد و این بیماری اگر تایید نهایی شود، بیشتر به تردد دام ها مربوط است تا بیوتروریسم.»
بطور متوسط 3 تا 5 روز پس از ورود باکتری به بدن، بیماری با شروع ناگهانی تب و لرز، تعریق، سردرد، استفراغ، درد عضلانی و بی حالی خود را نشان می‌دهد. پس از 48 ساعت، علائم مشخصه بیماری ظاهر می‌شود که شایع ترین آنها، ضایعه زخمی در محل ورود باکتری به بدن (معمولا انگشت دست)، همراه با تورم غدد لنفاوی آن ناحیه است. درگیری چشمی، ریوی و تورم لوزه‌ها و حلق نیز گاهی ممکن است دیده شود.
در اطلاعیه دانشگاه علوم پزشکی زاهدان هم تقریبا همین موارد ذکر شده است: «به گفته متخصصان، علائم این بیماری شامل تب، سردرد، تورم دردناک و یک طرفه یا دو طرفه غدد لنفاوی گردن یا سایر نقاط بدن و نیز درد منتشر بدن و در مراحل آخر، تنگی نفس است.»
این بیماری با آنتی بیوتیک‌های موجود، به راحتی قابل درمان است و در صورت درمان مناسب، میزان مرگ و میر آن به کمتر از یک درصد می‌رسد، ولی تاخیر طولانی در تشخیص بیماری با عواقب ناگواری همراه است و به مرگ و میر بیشتر می‌انجامد. چنانکه در مورد اخیر در کشورمان این اتفاق افتاد و بیماران که در ابتدا فکر می‌کردند به سرماخوردگی ساده دچار شده اند، خیلی دیر به مراکز درمانی مراجعه کردند، طوری که اغلب مرگ و میرها قبل از رسیدن به بیمارستان یا در اولین ساعات پس از بستری شدن رخ داده است.
تولارمی قابل پیشگیری است
یکی از اقدامات مناسب برای پیشگیری از این بیماری در افرادی که با حیوانات آلوده سر و کار دارند، واکسیناسیون است. در کنار انجام واکسیناسیون، رعایت نکات ایمنی زیر در جلوگیری از ابتلا به این بیماری تاثیر زیادی دارد:
1) کسانی که با حیوانات آلوده سر و کار دارند، باید دستکش بپوشند و از ماسک استفاده کنند.
2) گوشت حیوانات در مناطق آلوده باید قبل از مصرف، به طور کامل پخته شود.
3) در نقاط آلوده باید آب کاملا جوشانده یا ضدعفونی شود.
4) افرادی که در مناطق آلوده هستند، جهت جلوگیری از گزش حشرات آلوده، باید از لباس‌های آستین بلند یا اسپری یا لوسیون های دافع حشرات استفاده کنند.
به هر حال آخرین اخباری که از منطقه می‌رسد حاکی از کنترل بیماری است و ظاهرا از روز جمعه مورد جدیدی از این بیماری گزارش نشده است.
دکتر محمد علی شهاب الدین
